HTZ w menopauzie: czy to jedyna opcja? Przegląd alternatyw.

Menopauza to naturalny etap w życiu każdej kobiety, ale dla wielu może być czasem trudnym i pełnym wyzwań. Hormonalna Terapia Zastępcza (HTZ) jest często proponowanym rozwiązaniem, ale czy to jedyna opcja? W tym artykule przyjrzymy się bliżej HTZ, jej zaletom i potencjalnym zagrożeniom, a także omówimy alternatywne metody łagodzenia objawów menopauzy.

Czym jest HTZ i jak działa?

Hormonalna Terapia Zastępcza (HTZ) to metoda leczenia polegająca na uzupełnianiu niedoborów hormonów, głównie estrogenów i progesteronu ich syntetycznymi odpowiednikami. HTZ może być stosowana w różnych formach, takich jak tabletki, plastry, żele, wkładki czy kremy.

Korzyści wynikające z HTZ

HTZ jest skuteczna w łagodzeniu niektórych objawów menopauzy, zwłaszcza naczynioruchowych tj. uderzenia gorąca, nocne poty, a także stosowana jest często jako leczenie uzupełniające w terapii osteoporozy. Miejscowe kremy dopochwowe natomiast pomagają w objawach urogenitalnych tj. suchość lub atrofia pochwy.

Potencjalne zagrożenia związane z HTZ

Choć HTZ może przynieść ulgę w niektórych objawach menopauzy, wiąże się również z pewnymi ryzykami¹. Według badań potencjalne zagrożenia obejmują:

• Zwiększone ryzyko raka piersi^2,3
• Zwiększone ryzyko krwawień z pochwy – może wymagać dodatkowych badań, w tym biopsji endometrium.⁴
• Zwiększone ryzyko nietrzymania moczu – dotyczy to zarówno terapii samym estrogenem, jak i estrogenem z progestagenem.⁵
• Zwiększone ryzyko demencji⁶
• Zwiększone ryzyko udaru, zakrzepów krwi i zawału serca – ryzyko utrzymuje się tak długo, jak długo stosowana jest HTZ.⁷
• Zwiększone ryzyko raka endometrium, zwłaszcza przy długotrwałym stosowaniu estrogenu i zachowanej macicy⁸
• Zwiększona gęstość piersi – może utrudniać skuteczność mammografii, co może utrudniać wykrycie zmian w piersi⁹
• Zwiększone ryzyko śmierci z powodu raka płuc – przy stosowaniu kombinacji estrogenu i progestagenu, co należy brać pod uwagę u pacjentek, które mają zwiększone ryzyko raka płuc (np. paliły lub palą papierosy).

Inne leki:

Niektóre badania wskazują na potencjał leków antydepresyjnych w łagodzeniu objawów wazomotorycznych menopauzy tj. uderzenia gorąca, nocne poty oraz tych związanych z zaburzeniami nastroju, czy depresją. W przypadku leków, które są psychoaktywne także konieczna jest konsultacja medyczna i lekarz musi ocenić ewentualne korzyści i ryzyka z wdrożenia takiej terapii.

Co zamiast HTZ?

Podejście naturalne do menopauzy koncentruje się na wspieraniu ogólnego zdrowia kobiety. Menopauza to nie choroba, a kobiece ciało wymaga całościowego spojrzenia, a nie tylko zastąpienia brakujących hormonów ich syntetycznymi odpowiednikami. Istnieje wiele naturalnych metod, które mogą pomóc w łagodzeniu objawów menopauzy.

Rola fitoestrogenów w łagodzeniu objawów menopauzy

Fitoestrogeny to związki roślinne o działaniu podobnym do estrogenów. Badania wskazują, że mogą one łagodzić objawy menopauzy bez zwiększania ryzyka innych chorób i nieprawidłowości¹⁰. Wręcc przeciwnie fitohormony mają pozytywny wpływ na zdrowie zwłaszcza u kobiet w okresie menopauzalnym.

Kluczowe źródła fitoestrogenów to soja, len, strączki, czerwona koniczyna, żeń szeń, czy pluskwica groniasta (z tą ostatnio musimy jednak uważać i nie zaleca się dłuższego jej stosowania). Niestety przeciętna dieta Europejki zawiera zwykle 1-5 mg izoflawonów. W porównaniu z dietą azjatycką, która zawiera zwykle ok. 50 mg izoflawonów dziennie, jest to zbyt mała ilość, by liczyć na pozytywne efekty.
Dlatego też bez wprowadzenia dużych modyfikacji dietetycznych, jeżeli chcemy spożywać więcej fitohormonów i czerpać korzyści z ich działania, pozostaje nam dobrze dobrana suplementacja.

Korzyści z włączenia fitohormonów do diety – badania

• zmniejszenie objawów menopauzy takich jak uderzenia gorąca, nocne poty^11,12,13
• wsparcie w odchudzaniu¹⁴
• poprawa jakości skóry – mniej zmarszczek, poprawa produkcji kolagenu i elastyny¹⁵
• poprawa gęstości kości i zmniejszenie ryzyka chorób serca¹⁶
• działanie przeciwzapalne¹⁷,¹⁸
• zmniejszenie ryzyka raka błony śluzowej macicy¹⁹
• bezpieczeństwo stosowania – badania kliniczne nie wykazały, aby stosowanie fitohormonów miało negatywny wpływ na tkankę piersi, tarczycę, czy błonę śluzową macicy²⁰

Kompleksowe wsparcie: klucz do zdrowia w menopauzie

Oprócz fitoestrogenów, kluczową rolę w łagodzeniu objawów menopauzy i utrzymaniu ogólnego zdrowia odgrywają również inne składniki odżywcze, które warto dostarczyć z dietą lub dobraną suplementacją.

Witamina D3 i K – zdrowe kości i wsparcie układu immunologicznego.

Dla zdrowia kości kluczowe jest zapewnienie odpowiedniego poziomu witaminy D3 oraz K. Witamina D3 w sezonie jesienno – zimowym nie jest zwykle dostarczana w wystarczającej ilości, co może prowadzić do niedoborów i pogorszenia samopoczucia, a także zwiększonego ryzyka infekcji, jak i innych problemów zdrowotnych. Bierze ona udział w wielu procesach wspomagając nie tylko układ kostny, ale także nasz układ immunologiczny na wielu poziomach.

Kwasy Omega 3 – zdrowe serce i działanie przeciwzapalne

Znajdziemy je głownie w rybach (łosoś, śledź, pstrąg, makrela), które warto spożywać min. 2x w tygodniu, ale także w oleju lnianym i lnie, orzechach włoskich. Tych niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT) nie jesteśmy w stanie wyprodukować, a to oznacza, że musimy je dostarczyć wraz z urozmaiconą dietą, która zapewni naszemu organizmowi odpowiedni ich poziom oraz odpowiednią proporcję w stosunku do kwasów omega 6. Kwasy omega 3 wykazują działanie kardioprotekcyjne oraz przeciwzapalne, a co za tym idzie warto zadbać o ich odpowiednią ilośc w diecie.

Witamina E

Witamina młodości, która jest slinym przeciwutleniaczam i chroni nasz organizm przed stresem oksydacyjnym. Ponadto w badaniach wykazano jej potencjał w łagodzeniu uderzeń gorąca uznając za skuteczne wsparcie w łagodzeniu dolegliwości menopauzalnych.²¹

Magnez – wspomaga układ nerwowy i mięśnie oraz wspiera zdrowie psychologiczne

Magnez jest kluczowym minerałem, który wspiera wiele funkcji organizmu, takich jak prawidłowe działanie mięśni i nerwów, metabolizm energetyczny, ochrona kości, regulacja ciśnienia krwi oraz wykazuje działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne. Jest niezbędny dla zdrowia serca, układu nerwowego i równowagi elektrolitowej. Niedobór magnezu może prowadzić do osłabienia kości, problemów z sercem oraz stanów zapalnych.

Magnez występuje naturalnie w wielu produktach spożywczych, takich jak:

• Zielone warzywa liściaste (szpinak, jarmuż)
• Orzechy i nasiona (migdały, pestki dyni, siemię lniane)
• Rośliny strączkowe (fasola, soczewica)
• Pełne ziarna (kasza gryczana, brązowy ryż)
• Banany
• Czekolada gorzka (wysoka zawartość kakao)
• Awokado

Warto podkreślić, że jeżeli go suplementujesz to zwróć uwagę na jego formę. Jedną z lepiej przyswajalnych jest właśnie wykorzystany w FitoHarmony cytrynian magnezu, który gwarantuje, że duża cześć magnezu trafi do Twojego organizmu. Pamiętaj, że skuteczniejsza i bezpieczniejsza jest regularna suplementacja, niż jednorazowe wysokie dawki magnezu.

FitoHarmony: innowacyjne wsparcie w menopauzie

Na podstawie badań naukowych, opracowaliśmy FitoHarmony jako kompleksowy suplement dedykowany kobietom w okresie menopauzy.

FitoHarmony łączy w sobie zarówno pozytywne działanie fitohormonów, ale także inne niezbędne składniki, które razem pomagają kobietom radzić sobie z menopauzą w zdrowy sposób.

Skuteczność FitoHarmony potwierdzają przede wszystkim opinie szczęśliwych kobiet, dla których stało się ono codziennym rytuałem dbania o siebie.

Styl życia i dieta: fundamenty zdrowia w menopauzie

Kompleksowe podejście do zdrowia w menopauzie wykracza poza fitohormony i suplementację. Kluczowe elementy zdrowego stylu życia obejmują:

• Dietę przeciwzapalną, która może być skutecznym narzędziem w walce z objawami menopauzy i wpływa na poprawę jakości życia kobiet w tym okresie.²² Warto wspomnieć, że to dieta chroni nas przed chorobami przewlekłymi, ryzykiem otyłości, czy nowotworami. Jesteś tym co jesz, nigdy nie było bardziej prawdziwe. Dlatego tak ważne jest, abyśmy dbały o jakość naszej diety w okresie menopauzy, by jak najdłużej zachować sprawność i zdrowie.
• Regularną aktywność fizyczną, która wspomaga utrzymanie prawidłowej masy ciała i gęstości kości. Ruszasz się nie tylko po to, by mieć szczupłe ciało, ale przede wszystkim, by budować sprawność i siłę na kolejne lata życia. Dlatego ważne są nie tylko spacery, ale i trening siłowy, który wzmacnia mięśnie i kości.
• Techniki relaksacyjne: joga, medytacja mogą zmniejszać stres i poprawiać jakość snu, co znajduje odzwierciedlenie w badaniach. Im więcej stresu w naszym życiu, tym wyższy poziom kortyzolu, który może potęgować odczuwanie dolegliwości menopauzalnych.
• Mindfulness, czyli trening uważności, który wspiera nasze zdrowie emocjonalne, ale jak pokazały badania, jest także wsparciem w łagodzeniu objawów fizycznych.

Personalizacja podejścia: Dlaczego to ważne?

Każda kobieta doświadcza menopauzy w inny sposób. Dlatego kluczowe jest indywidualne podejście, uwzględniające:

• Nasilenie objawów
• Ogólny stan zdrowia
• Preferencje osobiste
• Potencjalne przeciwwskazania

Każda z nas przejdzie okres menopauzalny inaczej i na różnych etapach menopauzy możemy wymagać różnego wsparcia. Ważne jest, abyśmy wiedziały, że menopauza to nie tylko uderzenia gorąca, a proces trwający wiele lat, który w jakimiś stopniu nigdy się nie kończy i będzie wpływał na wiele aspektów naszego zdrowia. Myśląc o zdrowiu nie możemy myśleć tylko o tu i teraz, ale także o perspektywie 20, 30, 40 lat. Każda z nas chce jak najdłużej być zdrowa, aktywna i sprawna. Zatem walczymy nie tylko o zachowanie młodości, ale o to by cieszyć się pełnią życia i naszej kobiecości przez kolejne dziesięciolecia. A to czy tak będzie, zależy często właśnie od tego, jak podejdziemy do menopauzy, jak jesteśmy przygotowane na zmiany, które zachodzą w naszym ciele i jak o siebie zadbamy. Natura zawsze wspiera nasze zdrowie, a zatem warto sięgać po jej bogactwo dla naszego dobra.

Podsumowanie: Świadomy wybór dla Twojego zdrowia

Kompleksowe podejście, łączące zdrowy styl życia, odpowiednią dietę i suplementację np. taką jak składniki FitoHarmony, stanowi obiecującą alternatywę w stosunku do terapii hormonalnej. Kluczem jest świadomy wybór, oparty na rzetelnej wiedzy. Masz prawo do pełnej informacji o wszystkich opcjach. A zwłaszcza prawo do wiedzy o tym jak naturalnie wspierać swoje ciało, co jest kluczem do zachowania zdrowia i sprawności na lata, a nie tylko na chwilę. Pamiętaj, że Twoje zdrowie jest najważniejsze i warto o nie zadbać już teraz.

Bibliografia

1. Rossouw JE, Anderson GL, Prentice RL, LaCroix AZ, Kooperberg C, Stefanick ML, Jackson RD, Beresford SA, Howard BV, Johnson KC, Kotchen JM, Ockene J; Writing Group for the Women’s Health Initiative Investigators. Risks and benefits of estrogen plus progestin in healthy postmenopausal women: principal results From the Women’s Health Initiative randomized controlled trial. JAMA. 2002 Jul 17;288(3):321-33. doi: 10.1001/jama.288.3.321. PMID: 12117397.
   Podsumowanie: W skrócie, badanie wykazało, że u zdrowych kobiet po menopauzie stosowanie terapii estrogenem z progestagenem przez średnio 5,2 roku zwiększało ryzyko raka piersi, choroby niedokrwiennej serca, udaru mózgu i zatorowości płucnej, przy jednoczesnym zmniejszeniu ryzyka raka jelita grubego i złamań biodra. Ogólne ryzyko zdrowotne przewyższało korzyści, co sugeruje, że terapia ta nie powinna być stosowana do pierwotnej prewencji chorób przewlekłych, takich jak choroba niedokrwienna serca. ↩︎
2. Collaborative Group on Hormonal Factors in Breast Cancer. Type and timing of menopausal hormone therapy and breast cancer risk: individual participant meta-analysis of the worldwide epidemiological evidence. Lancet. 2019 Sep 28;394(10204):1159-1168. doi: 10.1016/S0140-6736(19)31709-X. Epub 2019 Aug 29. PMID: 31474332; PMCID: PMC6891893
   Podsumowanie: „Jeśli te związki są w dużej mierze przyczynowe, to dla kobiet o przeciętnej wadze w krajach rozwiniętych, 5 lat HTM (hormonalnej terapii menopauzalnej) rozpoczynającej się w wieku 50 lat zwiększyłoby zachorowalność na raka piersi w wieku 50-69 lat o około jeden przypadek na każde 50 użytkowniczek preparatów zawierających estrogen i codzienną dawkę progestagenu; jeden przypadek na każde 70 użytkowniczek preparatów zawierających estrogen i sporadyczny progestagen; oraz jeden przypadek na każde 200 użytkowniczek preparatów zawierających wyłącznie estrogen. Odpowiednie nadwyżki przy 10 latach stosowania HTM byłyby około dwukrotnie większe.”
   Collaborative Group on Hormonal Factors in Breast Cancer. Type and timing of menopausal hormone therapy and breast cancer risk: individual participant meta-analysis of the worldwide epidemiological evidence. Lancet. 2019 Sep 28;394(10204):1159-1168. doi: 10.1016/S0140-6736(19)31709-X. Epub 2019 Aug 29. PMID: 31474332; PMCID: PMC6891893. ↩︎
3. Vinogradova Y, Coupland C, Hippisley-Cox J. Use of hormone replacement therapy and risk of breast cancer: nested case-control studies using the QResearch and CPRD databases. BMJ. 2020 Oct 28;371:m3873. doi: 10.1136/bmj.m3873. PMID: 33115755; PMCID: PMC7592147.
   Podsumowanie:
   Szacuje się, że w przypadku kobiet niedawno stosujących terapię wyłącznie estrogenową, można spodziewać się od 3 do 8 dodatkowych przypadków raka piersi na 10 000 kobiet rocznie, w zależności od wieku. W przypadku terapii estrogenowo-progestagenowej, liczba dodatkowych przypadków wynosi od 9 do 36 na 10 000 kobiet rocznie.
   Dla przeszłych użytkowniczek HTZ skojarzonej ryzyko wynosi od 2 do 8 dodatkowych przypadków raka piersi na 10 000 kobiet rocznie.
   ↩︎
4. Anderson GL, Judd HL, Kaunitz AM, Barad DH, Beresford SA, Pettinger M, Liu J, McNeeley SG, Lopez AM; Women’s Health Initiative Investigators. Effects of estrogen plus progestin on gynecologic cancers and associated diagnostic procedures: the Women’s Health Initiative randomized trial. JAMA. 2003 Oct 1;290(13):1739-48. doi: 10.1001/jama.290.13.1739. PMID: 14519708.
   Podsumowanie:
   „To randomizowane badanie sugeruje, że ciągła terapia estrogenem w połączeniu z progestagenem może zwiększać ryzyko raka jajnika, przy jednoczesnym utrzymaniu wskaźników raka endometrium na poziomie zbliżonym do placebo. Zwiększone obciążenie związane z koniecznością przeprowadzania biopsji endometrium w celu oceny krwawienia z pochwy dodatkowo ogranicza akceptowalność tego schematu leczenia. Dane te dostarczają dodatkowych argumentów za ostrożnością w stosowaniu ciągłej terapii hormonalnej skojarzonej”. ↩︎
5. Hendrix SL, Cochrane BB, Nygaard IE, Handa VL, Barnabei VM, Iglesia C, Aragaki A, Naughton MJ, Wallace RB, McNeeley SG. Effects of estrogen with and without progestin on urinary incontinence. JAMA. 2005 Feb 23;293(8):935-48. doi: 10.1001/jama.293.8.935. PMID: 15728164.
   Podsumowanie:
   „Skoniugowane estrogeny końskie (CEE) samodzielnie oraz w połączeniu z MPA zwiększały ryzyko nietrzymania moczu u kontynentnych kobiet oraz pogarszały charakterystykę nietrzymania moczu u kobiet objawowych po roku stosowania. Skoniugowane estrogeny końskie z lub bez progestagenu nie powinny być przepisywane w celu zapobiegania ani łagodzenia nietrzymania moczu.” ↩︎
6. Pourhadi N, Mørch LS, Holm EA, Torp-Pedersen C, Meaidi A. Menopausal hormone therapy and dementia: nationwide, nested case-control study. BMJ. 2023 Jun 28;381:e072770. doi: 10.1136/bmj-2022-072770. Erratum in: BMJ. 2023 Jun 29;381:p1499. doi: 10.1136/bmj.p1499. PMID: 37380194; PMCID: PMC10302215.
   Podsumowanie:
   „Terapia hormonalna menopauzalna była pozytywnie związana z rozwojem demencji ogólnej i choroby Alzheimera, nawet u kobiet, które otrzymywały leczenie w wieku 55 lat lub młodszych. Zwiększona częstość występowania demencji była podobna zarówno przy terapii ciągłej, jak i cyklicznej. Potrzebne są dalsze badania, aby ustalić, czy te wyniki odzwierciedlają rzeczywisty wpływ terapii hormonalnej menopauzalnej na ryzyko demencji, czy też są wynikiem ukrytej predyspozycji u kobiet wymagających takiego leczenia.” ↩︎
7. Stacie L. Demel, DO, PhD, Steven Kittner, MD, MPH, Sylvia H. Ley, PhD, RD, Mollie McDermott, MD, MS, and Kathryn M. Rexrode, MD,”Stroke Risk Factors Unique to Women”, Stroke Volume 49, Number 3, https://doi.org/10.1161/STROKEAHA.117.018415
   Podsumowanie:
   Hormonalna terapia zastępcza (HTZ) w okresie menopauzy: W badaniach wykazano, że kobiety stosujące HTZ miały od 27% do 39% wyższe ryzyko udaru w porównaniu z niestosującymi tej terapii. Ryzyko zależne od dawki: Istnieje zależność między dawką doustnych estrogenów a ryzykiem udaru, przy czym większe dawki wiążą się z wyższym ryzykiem.
   Postmenopauzalna terapia hormonalna:
   Kobiety stosujące doustną terapię hormonalną po menopauzie miały wyższe ryzyko udaru, a ryzyko było największe dla udaru niedokrwiennego. Ryzyko związane z transdermalnymi estrogenami: W niektórych badaniach wykazano, że transdermalna terapia estrogenowa (stosowana w formie plastrów) może być mniej ryzykowna w kontekście udaru niż doustna terapia estrogenowa, zwłaszcza w niskich dawkach
   Środki antykoncepcyjne zawierające estrogeny: ryzyko zakrzepicy i udaru: Środki antykoncepcyjne zawierające estrogeny zwiększają ryzyko zakrzepicy oraz udaru niedokrwiennego, zwłaszcza u kobiet, które mają inne czynniki ryzyka, takie jak palenie papierosów, migrena z aurą lub wiek powyżej 35 lat.
   Użytkowanie COC (złożonych doustnych środków antykoncepcyjnych): Wiąże się z wyższym ryzykiem udaru, szczególnie w przypadku starszych generacji środków antykoncepcyjnych, a także w połączeniu z innymi czynnikami ryzyka (np. palenie). ↩︎
8. Weiderpass E, Adami HO, Baron JA, Magnusson C, Bergström R, Lindgren A, Correia N, Persson I. Risk of endometrial cancer following estrogen replacement with and without progestins. J Natl Cancer Inst. 1999 Jul 7;91(13):1131-7. doi: 10.1093/jnci/91.13.1131. PMID: 10393721.
   Podsumowanie: „Ryzyko rozwoju raka endometrium wzrasta po długotrwałym stosowaniu estrogenów bez progestagenów oraz przy cyklicznie dodawanych progestagenach. Aby zminimalizować ryzyko raka endometrium związane z terapią estrogenową, może być konieczne ciągłe stosowanie progestagenów.” ↩︎
9. Chlebowski RT, Anderson G, Pettinger M, Lane D, Langer RD, Gilligan MA, Walsh BW, Chen C, McTiernan A; Women’s Health Initiative Investigators. Estrogen plus progestin and breast cancer detection by means of mammography and breast biopsy. Arch Intern Med. 2008 Feb 25;168(4):370-7; quiz 345. doi: 10.1001/archinternmed.2007.123. Erratum in: Arch Intern Med. 2008 May 12;168(9):935. Gillian, Mary Ann [corrected to Gilligan, Mary Ann]. PMID: 18299491.
   Podsumowanie: „Stosowanie skoniugowanych estrogenów końskich w połączeniu z octanem medroksyprogesteronu przez około 5 lat spowodowało, że więcej niż 1 na 10 kobiet miało niepotrzebne nieprawidłowości w mammografii, a więcej niż 1 na 25 kobiet przeszło niepotrzebne biopsje piersi. Jednocześnie zaburzone zostało działanie diagnostyczne obu tych metod. Ten negatywny wpływ na wykrywanie raka piersi powinien być uwzględniony w dyskusjach dotyczących bilansu korzyści i ryzyka z kobietami, które rozważają nawet krótkoterminową terapię hormonalną.„ ↩︎
10. Messina, M. (2016). Impact of Soy Foods on the Development of Breast Cancer and the Prognosis of Breast Cancer Patients. Forschende Komplementärmedizin / Research in Complementary Medicine, 23(2), 75–80. https://doi.org/10.1159/000444735
    Podsumoanie: Spożycie soi, bogatej w izoflawony, jest bezpieczne dla kobiet w okresie menopauzy i nie zwiększa ryzyka raka piersi. Wręcz przeciwnie, badania sugerują, że może ono zmniejszać ryzyko nawrotu raka oraz poprawiać ogólną przeżywalność u pacjentek z rakiem piersi. Ponadto, produkty sojowe mogą przynosić dodatkowe korzyści zdrowotne w łagodzeniu objawów menopauzy, takich jak uderzenia gorąca oraz wspomaganie zdrowia kości i serca. ↩︎
11. Chen, Li-Ru, Nai-Yu Ko, and Kuo-Hu Chen. 2019. „Isoflavone Supplements for Menopausal Women: A Systematic Review” Nutrients 11, no. 11: 2649. https://doi.org/10.3390/nu11112649
    Podsumowanie: „Izoflawony wykazują korzyści w redukcji uderzeń gorąca, spowolnieniu utraty BMD (gęstości mineralnej kości) w kręgosłupie lędźwiowym, poprawie ciśnienia skurczowego krwi we wczesnej menopauzie oraz kontroli glikemii in vitro. Nie ma jednak jednoznacznych dowodów na ich skuteczność w łagodzeniu objawów urogenitalnych i poprawie funkcji poznawczych. Chociaż izoflawony nie są tak skuteczne jak hormonalna terapia zastępcza, 70% kobiet byłoby zadowolonych z niehormonalnej terapii, która zmniejsza uderzenia gorąca o 50%. Izoflawony, z ich bezpiecznym profilem i korzyściami dla zdrowia, są dobrą opcją dla kobiet, które nie mogą stosować hormonalnej terapii. Przyszłe badania powinny ujednolicić zmienne, takie jak czas od menopauzy, zawartość aglikonów izoflawonowych, kryteria oceny wyników, czas trwania badań oraz wielkość próby, aby uzyskać bardziej wiarygodne i powtarzalne wyniki.” ↩︎
12. James W. Daily, Byoung-Seob Ko, Jina Ryuk, Meiling Liu, Weijun Zhang, and Sunmin Park, Equol Decreases Hot Flashes in Postmenopausal Women: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Clinical Trials, Journal of Medicinal Food 2019 22:2, 127-139
    Podsumowanie: Izoflawony sojowe, a w szczególności equol (metabolit izoflawonu daidzeiny), mogą być skuteczne w łagodzeniu uderzeń gorąca u kobiet w okresie menopauzy, ale ich skuteczność zależy od zdolności organizmu do przekształcania daidzeiny w equol. Badanie wykazało, że suplementacja equolem może zmniejszać częstotliwość i intensywność uderzeń gorąca, szczególnie u kobiet, które nie są naturalnymi producentami equolu. ↩︎
13. Chen MN, Lin CC, Liu CF. Efficacy of phytoestrogens for menopausal symptoms: a meta-analysis and systematic review. Climacteric. 2015 Apr;18(2):260-9. doi: 10.3109/13697137.2014.966241. Epub 2014 Dec 1. PMID: 25263312; PMCID: PMC4389700. Podsumowanie:
     „Fitoestrogeny wydają się zmniejszać częstotliwość uderzeń gorąca u kobiet w okresie menopauzy, bez poważnych skutków ubocznych.” ↩︎
14. Zhu J, Zhao Q, Qiu Y, Zhang Y, Cui S, Yu Y, Chen B, Zhu M, Wang N, Liu X, Jiang Y, Xu W, Zhao G. Soy Isoflavones Intake and Obesity in Chinese Adults: A Cross-Sectional Study in Shanghai, China. Nutrients. 2021 Aug 6;13(8):2715. doi: 10.3390/nu13082715. PMID: 34444874; PMCID: PMC8399780.
    Podsumowanie: „Nasze wyniki sugerują, że dorośli Chińczycy z wyższym spożyciem SI (izoflawonów) w diecie mogą być mniej skłonni do otyłości, szczególnie w przypadku kobiet po menopauzie.” ↩︎
15. Accorsi-Neto A, Haidar M, Simões R, Simões M, Soares J Jr, Baracat E. Effects of isoflavones on the skin of postmenopausal women: a pilot study. Clinics (Sao Paulo). 2009;64(6):505-10. doi: 10.1590/s1807-59322009000600004. PMID: 19578653; PMCID: PMC2705153.
    Podsumowanie: „Nasze dane pokazują, że stosowanie skoncentrowanego, bogatego w izoflawony ekstraktu sojowego przez sześć kolejnych miesięcy spowodowało znaczące zwiększenie grubości nabłonka, liczby włókien elastycznych i kolagenowych, a także naczyń krwionośnych.” ↩︎
16. Scheiber MD, Liu JH, Subbiah MT, Rebar RW, Setchell KD. Dietary inclusion of whole soy foods results in significant reductions in clinical risk factors for osteoporosis and cardiovascular disease in normal postmenopausal women. Menopause. 2001 Sep-Oct;8(5):384-92. doi: 10.1097/00042192-200109000-00015. PMID: 11528367.
    Podsumowanie: „Włączenie do diety pełnych produktów sojowych zawierających 60 mg/dzień izoflawonów prowadzi do znaczących poziomów fitoestrogenów w surowicy krwi oraz zmniejszenia kilku kluczowych klinicznych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych (CVD) i osteoporozy u zdrowych kobiet po menopauzie.” ↩︎
17. Djuric Z, Chen G, Doerge DR, Heilbrun LK, Kucuk O. Effect of soy isoflavone supplementation on markers of oxidative stress in men and women. Cancer Lett. 2001 Oct 22;172(1):1-6. doi: 10.1016/s0304-3835(01)00627-9. PMID: 11595123.
    Podsumowanie: „Suplementacja izoflawonami soi zmniejsza poziomy oksydacyjnych uszkodzeń DNA u ludzi i może to być mechanizm stojący za przeciwnowotworowymi efektami izoflawonów soi” 
    ↩︎
18. Jang WY, Kim MY, Cho JY. Antioxidant, Anti-Inflammatory, Anti-Menopausal, and Anti-Cancer Effects of Lignans and Their Metabolites. Int J Mol Sci. 2022 Dec 7;23(24):15482. doi: 10.3390/ijms232415482. PMID: 36555124; PMCID: PMC9778916.
    Podsumowanie: „Wiadomo, że lignany wykazują działanie przeciwutleniające i przeciwzapalne, wraz z aktywnością w szlakach zależnych od receptorów estrogenowych. Lignany mogą mieć potencjał terapeutyczny w objawach pomenopauzalnych, w tym chorobach sercowo-naczyniowych, osteoporozie i zaburzeniach psychicznych. Ponadto, skuteczność przeciwnowotworowa lignanów została wykazana w różnych liniach komórek nowotworowych, w tym w hormonozależnym raku piersi i raku prostaty, a także w raku jelita grubego. „
    Badanie: Jang WY, Kim MY, Cho JY. Antioxidant, Anti-Inflammatory, Anti-Menopausal, and Anti-Cancer Effects of Lignans and Their Metabolites. Int J Mol Sci. 2022 Dec 7;23(24):15482. doi: 10.3390/ijms232415482. PMID: 36555124; PMCID: PMC9778916. ↩︎
19. Horn-Ross PL, John EM, Canchola AJ, Stewart SL, Lee MM. Phytoestrogen intake and endometrial cancer risk. J Natl Cancer Inst. 2003 Aug 6;95(15):1158-64. doi: 10.1093/jnci/djg015. Erratum in: J Natl Cancer Inst. 2006 Oct 18;98(20):1501. PMID: 12902445.
    Podsumowanie: „Spożycie izoflawonów było odwrotnie związane z ryzykiem wystąpienia raka endometrium. Zależności te były nieco silniejsze u kobiet po menopauzie (dla izoflawonów i lignanów).
    ↩︎
20. Messina, M. (2016). Impact of Soy Foods on the Development of Breast Cancer and the Prognosis of Breast Cancer Patients. Forschende Komplementärmedizin / Research in Complementary Medicine, 23(2), 75–80. https://doi.org/10.1159/000444735
    Podsumowanie: Pomimo obaw, że produkty sojowe mogą zwiększać ryzyko raka piersi u kobiet z grupy wysokiego ryzyka lub pogarszać rokowanie u pacjentek z rakiem piersi, dane kliniczne i epidemiologiczne nie potwierdzają tych obaw. Badania kliniczne konsekwentnie wykazują, że spożycie izoflawonów nie wpływa negatywnie na markery ryzyka raka piersi. Duże badania prospektywne z USA i Chin wykazały, że spożywanie soi po diagnozie raka piersi znacząco zmniejsza nawroty i poprawia przeżywalność. ↩︎
21. Feduniw S, Korczyńska L, Górski K, Zgliczyńska M, Bączkowska M, Byrczak M, Kociuba J, Ali M, Ciebiera M. The Effect of Vitamin E Supplementation in Postmenopausal Women-A Systematic Review. Nutrients. 2022 Dec 29;15(1):160. doi: 10.3390/nu15010160. PMID: 36615817; PMCID: PMC9824658. 
    Podsumowanie: “Witamina E wpływa na uderzenia gorąca po menopauzie, modulację naczyniową, poziom profilu lipidowego osocza i zmiany pochwowe. W porównaniu z witaminą E, podawanie estrogenu prowadzi do lepszych efektów klinicznych. Niemniej jednak, witamina E może służyć jako dodatek do terapii hormonalnej i jej alternatywa u kobiet z przeciwwskazaniami do estrogenów.” ↩︎
22. Barnard, Neal D. MD, FACC1,2; Kahleova, Hana MD, PhD2; Holtz, Danielle N. BS2; Znayenko-Miller, Tatiana MSHS2; Sutton, Macy MS2; Holubkov, Richard PhD3; Zhao, Xueheng PhD4; Galandi, Stephanie MS4; Setchell, Kenneth D. R. PhD, FAASLD4,5. A dietary intervention for vasomotor symptoms of menopause: a randomized, controlled trial. Menopause 30(1):p 80-87, January 2023. | DOI: 10.1097/GME.0000000000002080
    Podsumowanie: „Interwencja dietetyczna składająca się z diety roślinnej, minimalizującej spożycie olejów oraz codziennego spożywania soi, znacząco zmniejszyła częstotliwość i nasilenie uderzeń gorąca oraz związanych z nimi objawów u kobiet po menopauzie.” ↩︎